Maatschappelijke veranderingen

Leven met het onverwachte

Na de aanslagen in Parijs laait de angst voor chaos op. In dagblad Trouw van 17 nov 2015 worden onder de titel ‘Leven met het onverwachte’ vijf eyeopeners aangereikt van moderne denkers over het omgaan met angst voor chaos. Daarmee is dit artikel leerzaam om patronen te herkennen; de angst voor chaos doet zich op kleinere schaal ook voor in organisaties en weerhoudt ons van het werken aan open organisaties. Zie ook de video over open organiseren. De hieronder vermelde “citaten” komen uit het betreffende artikel.

Nassim Nochalas Taleb: Durf kwetsbaar te zijn

“De behoefte chaos te voorkomen leidt tot meer chaos”. Hoewel controledrang na een aanslag de meest adequate reactie lijkt, kan deze contraproductief werken. “Denk niet dat je alle situaties kan beheersen, leer leven met het onverwachte”. Immers, uit angst voor aanslagen geen steden meer bezoeken maakt dat je binnen blijft en ontneemt je “de mooie verrassingen van het leven”.

Martha Nussbaum: Zet in op vaderlandsliefde

De Amerikaanse filosofe Nussbaum zet in op patriotisme, waarbij het van belang is dat “de symbolen ook de minderheden insluiten”. Als voorbeeld geeft ze het Vietnam-monument in Washington, waar iedere Amerikaan zich ongeacht kleur of achtergrond bij betrokken voelt. In organisaties kunnen mensen enorm verschillen over het HOE. Budgetten, werkwijzen, tradities (zo doen we dat hier), kunnen leiden tot conflict. Zet bij veranderingen in op dat wat mensen verbindt: dat is het WAAROM van de organisatie. Denk hierbij ook aan de Golden Circle van Simon Sinek. Meer hierover in een ander artikel op deze site.

Chantal Mouffe: wees niet bang voor polarisatie

“Terrorisme en populisme zijn het gevolg van een onderdrukt conflict”. Volgens deze Franse Filosofe zal het niet lukken alle meningsverschillen op te lossen, er blijven altijd ’emotionele en onredelijke’ standpunten over. Die moeten niet de mond worden gesnoerd. “De democratie kan niet zonder tegenstellingen”. Het is van belang dat als er verschillen zijn in organisaties en dat deze worden erkend, ook al kunnen ze niet gelijk worden opgelost. Een uitgangspunt van open organiseren is ‘leren van verschil’. Ik zou zeggen: liever een blijvende dialoog over een transparant verschil dan ondergronds verzet.

Jean-Luc Nancy: zie het vreemde in jezelf

De angst voor ‘de indringer’ is een natuurlijke angst: “wat van buiten komt is gevaarlijk, of tenminste een beetje eng, omdat we het niet kennen. Maar zodra je probeert te begrijpen wát er anders is aan de buitenstaander, sta je al snel met lege handen”. Daarom zijn de kritische vragen van nieuwkomers in een organisatie zo enorm belangrijk. Want als je de verschillen doordenkt dan blijkt dat wat we gewend zijn helemaal niet zo vanzelfsprekend is. “De vreemde confronteert ons met het vreemde in onze eigen samenleving. En dat is niet altijd een prettige denkoefening”. Het getuigt natuurlijk wel van kracht als je binnen je organisatie bereid bent je eigen vanzelfsprekendheden te onderzoeken.

Franc Furedi: Hou eens op over angst

De Hongaars-Britse socioloog Furedi constateert dat “de cultuur waarin we leven bepaal welke vorm van ‘angst’ normaal lijkt”. Als je hier wordt overvallen door een zwarte man, wijt je dat aan zijn huidskleur, terwijl als dat in Nigeria gebeurt je dat minder snel zou doen. “Angst wordt een groter probleem dan de misdaad zelf”, en dat is nou net de intentie van de terroristen. Politici gaan vervolgens angst bestrijden, bagatelliseren of juist aanwakkeren (populisten). Dit versterkt het gevoel van kwetsbaar zijn. Furedi’s analyse is toegepast op over-angstige ouders, maar gaat volgens hem ook op voor de samenleving als geheel. En daarmee ook voor organisaties: de angst voor bijvoorbeeld overregulering of bureaucratisering, maar ook voor chaos door ‘ontregeling’ maakt het probleem alleen maar groter. Hou daar eens over op.

Conclusie

Angst is natuurlijke emotie die verstandig gehanteerd moet worden. Niet vanuit een reflex, maar door te onderzoeken wat die angst te zeggen heeft. Met het doordenken van de emoties verdwijnen ze vaak vanzelf. Het doordenken brengt verschillen aan het licht. In open organisaties kunnen die verschillen hanteerbaar gemaakt worden en zelfs verrijkend werken. De vijf geciteerde denkers reiken handvatten aan voor dit doordenken.